Actualization of Religious Moderation in Islamic Fatwas in Mainstream Online Media in Indonesia
Main Article Content
Abstract
This study is intended to explain the actualization of religious moderation in Islamic fatwas in mainstream media in Indonesia. This study uses a qualitative-descriptive approach, in the form of media text studies combined with field studies. The media that is used as the object of study is Republika Online which is considered to be able to represent mainstream media that has an interest in Islamic issues. Data analysis uses the critical discourse analysis method developed by Teun A van Dijk. This study conveys that in general the contents of fatwas in Republika have actualized and supported the agenda of religious moderation in Indonesia, but when measured by each indicator, the contents of religious moderation tend to only appear in formal in the national commitment aspect, tent to avoid diversity of insight because of the urge to always be moderate and only convey the physical and manifest violence by disregarding that of non-physical and latent. Meanwhile, accommodative indicators of local culture tend to be overlooked in almost all fatwa content, even though many issues potentially can be linked to this indicator.
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
References
Abdullah, N., & Mohamed Osman, M. N. (2018). Islamisation in the Indonesian media spaces new sites for a conservative push. Journal of Religious and Political Practice, 4(3), 214–232. https://doi.org/10.1080/20566093.2018.1525894
Al-’Ijy, ’Idduddin Abdurrahman. (2008). Syarh Mukhtashar al-Muntaha al-Ushulily li Ibn al-Hajib. Dar al-Kutub al-Ilmiyah. https://waqfeya.net/book.php?bid=1464
Al-Ghazali, A. H. M. ibn A. (1992). al-Mustashfa min “Ilm al-Ushul Juz” 1. Dar al-Fikr. https://ia600207.us.archive.org/11/items/galerikitabkuningmaktabanakitabtujuh/mustasfa1.pdf
Al-Zarkhasyi, M. ibn B. ibn A. (2008). al-Bahr al-Muhith fi Ushul al-Fiqh Juz’ 1 (2nd ed.). Wazarah al-Awqaf wa al-Syu’un al-Islamiyah. https://waqfeya.net/book.php?bid=843
Ayani, B. (2013). Media Massa dan Islam Politik: Analisis Isi Pemberitaan harian Kompas dan Harian Republika tentang Penyerangan Ahmadiyah, Penyerangan Gereja Temanggung, Penyerangan Syiah Sampang, dan Berita Partai-partai Islam setelah Verifikasi KPU. Turast: Jurnal Penelitian Dan Pengabdian, 1(2), 115–134. https://ejournal.uinib.ac.id/jurnal/index.php/turast/issue/archive
Bunt, G. R. (2003). Islam In The Digital Age: E-Jihad, Online Fatwas and Cyber Islamic Environments. Pluto Press.
Chawki, M. (2010). Islam in The Digital Age: Counselling and Fatwas at The Click of a Mouse. Journal of International Commercial Law and Technology, 5(4), 165–180.
Fanani, F. (2011). Analisis Kebijakan Redaksional Harian Republika pada Pemberitaan Religio-Politik Masa Kampanye Presiden Tahun 2009. Jurnal The Messenger: Cultural Studies, IMC, and Media, 3(2), 48–68. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.26623/themessenger.v3i2.269
Fikri, Z. (2013). Narasi Deradikalisasi di Media Online Republika dan Arrahmah. Jurnal Lektur Keagamaa, 11(2), 261–280. https://doi.org/https://doi.org/10.31291/jlk.v11i2.70
Hallaq, W. B. (2004). Authority, Continuity and Change in Islamic Law (2nd ed.). Cambridge University Press. https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwiWlLXlku36AhUMcGwGHRASAF8QFnoECAgQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.cambridge.org%2Fcore%2Fbooks%2Fauthority-continuity-and-change-in-islamic-law%2F4B34BC0BBD5E6EBF51CBDA4E86B
Hamad, I. (2004). Konstruksi Realitas Politik dalam Media Massa: Sebuah Studi Critical Discourse Analysis terhadap Berita-Berita Politik (1st ed.). Granit. https://books.google.co.id/books?id=BkEB7gJQMLQC&printsec=frontcover&dq=BkEB7gJQMLQC&hl=id&sa=X&ved=0ahUKEwiE2rmK1fXnAhVEjeYKHSQAAxMQ6AEIKDAA#v=onepage&q&f=false
Hefni, W. (2020). Moderasi Beragama dalam Ruang Digital: Studi Pengarusutamaan Moderasi Beragama di Perguruan Tinggi Keagamaan Islam Negeri. Jurnal Bimas Islam, 13(1), 1–22. https://doi.org/https://doi.org/10.37302/jbi.v13i1.182
Ichsan, S. (2019, November 15). Mengulas Imbauan Larangan Salam Lintas Agama. Republica.Co.Id. https://www.republika.id/posts/2772/mengulas-imbauan-larangan-salam-lintas-agama
Ichsan, S. (2020a, June 14). Hukum Rasialisme dalam Islam. Republica.Co.Id. https://www.republika.id/posts/7501/hukum-rasialisme-dalam-islam
Ichsan, S. (2020b, October 18). Menggunakan Kekerasan Saat Interogasi, Apa Hukumnya? Republica.Co.Id. https://www.republika.id/posts/10987/menggunakan-kekerasan-saat-interogasi-apa-hukumnya
Ichsan, S. (2021, May 23). Bagaimana Muslim Menyikapi Konflik Palestina-Israel? Republica.Co.Id. https://www.republika.id/posts/16903/bagaimana-muslim-menyikapi-konflik-palestina-israel
Iskandar, N., Herningrum, I., & Susanti, S. (2022). Islamic and Cultural Negotiations in Endogamous Marriage in Kerinci. Jurnal Hukum Islam, 20(1), 49–72. https://doi.org/https://doi.org/10.28918/jhi.v20i1.6515
Islam, N. (2022). Mediating Wasathiyah Islamic with Da’wah in The Public Sphere. Jurnal Penelitian, 19(2), 119–128. https://doi.org/https://doi.org/10.28918/jupe.v19i2.5767
Jinan, M. (2012). New Media and The Shifting of Muslim Religious. Annual International Conference on Islamic Studies, XII, 1–20.
Kementerian Agama. (2019). Moderasi Beragama (1st ed.). Badan Litbang dan Diklat Kementerian Agama RI.
Kurnia, D., & Hafil, M. (2019, November 11). Penjelasan MUI Jatim Soal Larangan Salam Lintas Agama. Republika.Co.Id. https://khazanah.republika.co.id/berita/q0srw9430/penjelasan-mui-jatim-soal-larangan-salam-lintas-agama
Marwantika, A. I. (2019). Potret dan Segmentasi Mad’u Dalam Perkembangan Media di Indonesia. Al-Adabiya: Jurnal Kebudayaan Dan Keagamaan, 14(01), 1–14. https://doi.org/https://doi.org/10.37680/adabiya.v14i01.100
Moderasi Beragama (1st ed.). (2019). Kementerian Agama RI. https://adminku.kemenag.go.id/public/data/files/users/5/MODERASI_BERAGAMA.pdf
Moderasi Beragama Perspektif Bimas Islam (1st ed.). (2022). Ditjen Bimas Islam Kementerian Agama. https://pendispress.kemenag.go.id/index.php/ppress/catalog/book/13
Mudzhar, M. A. (1993). Fatwa-Fatwa Majlis Ulama Indonesia: Sebuah Studi tentang Pemikiran Hukum Islam di Indonesia 1975-1988 (S. Soekarno (Ed.); Dwibahasa). INIS.
Muhaimin, U. (2017). Metode Istidlal dan Istishab: formulasi Metodolgo Ijtihad. Yudisia: Jurnal Pemikiran Hukum Dan Hukum Islam, 8(2), 330–350. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.21043/yudisia.v8i2.3243
Muthohirin, N. (2021). Da’wa in Social Media: The Views of Ustad Hanan Attaki and Felix Siauw to The Hijrah Phenomenon. Afkaruna: Indonesian Interdisciplinary Journal of Islamic Studies, 17(2), 249–270. https://doi.org/https://doi.org/10.18196/afkaruna.v17i2.12671
Muttaqin, Z. (2020). The Ngaji Online: Transforming Islamic Learning for Moslem Communities in the Digital Age. https://doi.org/10.4108/eai.1-10-2019.2291734
Nasrul, E. (2021). Hukum Berwisata ke Tempat Ibadah Non-Muslim. Republica.Co.Id. https://www.republika.id/posts/21042/hukum-berwisata-ke-tempat-ibadah-non-muslim
Ota, Y. A. (2008). Istihsan: Telaah Soosiologi-Kultural Pemikiran Imam Hanafi. Jurnal Ilmiah Al-Syir’ah, 6(2), 18–31. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.30984/as.v6i2.247
Phalet, K., & Fleischmann, F. (2018). European Psychologist Religious Identity and Acculturation of Immigrant Minority Youth: Towards a Contextual and Developmental Approach. European Psychologist, 23(1), 1–35. https://doi.org/https://doi.org/10.1027/1016-9040/a000309
Pradana, D. (2016). Analisis Framing Pemberitaan tentang Radikalisme di Kampus pada Media Republika Online Tahun 2016. E-Societas: Jurnal Pendidikan Sosiologi, 7(6), 1–16. https://journal.student.uny.ac.id/index.php/societas/article/view/12658
Qianbo, L. (2016). Theoretical Framework of Critical Discourse Analysis. Studies in Literature and Language, 13(5), 36–40. https://doi.org/10.3968/9066
Rohman, D. A. (2020). Peran Media Cetak dalam Narasi Moderasi Islam Indonesia. Anida: Aktualisasi Nuansa Ilmu Dakwah, 20(1), 23–45. https://doi.org/https://doi.org/10.15575/anida.v20i1.8868
Rouf, A. (2020). Penguatan Landasan Teologis: Pola Mewujudkan Moderasi Kehidupan Beragama. Jurnal Bimas Islam, 13(1), 105–140. https://doi.org/https://doi.org/10.37302/jbi.v13i1.148
Safriadi, S. (2020). Dayah & Moderasi Dakwah di Aceh (Suatu Kajian Terhadap Dakwah di Era Digital). Jurnal Bimas Islam, 13(1), 141–160. https://doi.org/https://doi.org/10.37302/jbi.v13i1.105
Sakinah, K. (2019, July 24). Bolehkah Daging Kurban Diberikan kepada Non-Muslim? Republica.Co.Id2. https://khazanah.republika.co.id/berita/pv53qa458/bolehkah-daging-kurban-diberikan-kepada-nonmuslim
Santosa, R. (2016). Analisis Framing Pemberitaan Etnis Tionghoa dalam Media Online Republika di Bulan Februari 2016. Jurnal E-Komunikasi, 4(1), 1–12. https://publication.petra.ac.id/index.php/ilmu-komunikasi/article/view/4876/4485
Saputra, A. (2021, September 12). Hukum Merusak Rumah Ibadah. Republica.Co.Id. https://www.republika.id/posts/20207/hukum-merusak-rumah-ibadah
Setiawan, R. E. B., & Suyoto, S. (2020). Duka Surabaya dalam Bingkai Surat Kabar (Analisis Framing Pemberitaan Terorisme di Surabaya pada Surat Kabar Republika dan Kompas Edisi Mei 2018). Jurnal Audiens, 1(1), 27–34. https://doi.org/10.18196/ja.1104
Sugiyarto, W. (2013). Al Wahdah Al Islamiyah: Radikalisme dan Komitmen Kebangsaan. Harmoni: Journal Multicultural and Multireligious, 12(1), 86–100. https://jurnalharmoni.kemenag.go.id/index.php/harmoni/article/view/196
Sugiyono. (2013). Metode Penelitian Kuantitatif, Kualitatif, dan R&D (19th ed.). Alfabeta.
Sunarwoto, S. (2012). Radio Fatwa: Islamic Tanya-Jawab Programmes on Radio Dakwah. Al-Jami’ah: Journal of Islamic Studies, 50(2), 239–278. https://doi.org/10.14421/ajis.2012.502.239-278
Sunaryanto, S., Zulkifli, Z., & Syamsuri, A. R. (2022). Memahami Konstruksi Moderasi Beragama di Media Massa: Perspektif Framing Robert M. Entman atas Berita Republika Online. Ath-Thariq, 06(01), 36–49. https://doi.org/https://doi.org/10.32332/ath_thariq.v6i1.4532
Suranto, S., Herlina, D., & Setiawan, B. (2017). Agama dan Media: Diskursus LGBT dalam Opini SKH Republika. Komuniti: Jurnal Komunikasi Dan Teknologi Informasi, 9(2), 105–117. https://journals.ums.ac.id/index.php/komuniti/article/view/4294
Tim Kelompok Kerja Kementerian Agama RI. (2020). Peta Jalan (Roadmap) Penguatan Moderasi Beragama Tahun 2020-2024 (1st ed.). Kementerian Agama RI. https://pendispress.kemenag.go.id/index.php/ppress/catalog/book/7
Turner, B. S. (2007). Religious Authority and the New Media. Theory, Culture & Society, 24(2), 117–134.
Utomo, A. P. (2010). 17 tahun Republika melintas zaman. Republika. https://books.google.co.id/books/about/17_tahun_Republika_melintas_zaman.html?id=iPFfXwAACAAJ&redir_esc=y
Wazis, K. (2017). Media Massa Melawan Teror: Analisis Framing pada Tajuk Koran Republika. Ilmu Dakwah: Academic Journal for Homilitic Studies, 11(2), 257–276. https://doi.org/10.15575/idajhs.v12i.1944
Zahrah, M. A. (2010). Ushul al-Fiqh. Dar al-Fikr al-Arabi. https://waqfeya.net/book.php?bid=5397